Του Παύλου Νεοφύτου
Ο μήνας Φλεβάρης συνδέεται με τους υγροβιότοπους της Κύπρου. Κάθε χρόνο η δεύτερη μέρα του Φλεβράρη είναι παγκόσμια αφιερωμένη στους υδροβιότοπους, εφόσον στις 2 του Φλεβράρη το 1971, 160 χώρες υπόγραψαν στην πόλη Ραμσάρ του Ιραν την ομώνυμη συνθήκη για την προστασία των υδροβιότοπων. Με αυτήν την αφορμή η αποφάσισε να επισκεφτεί το νοτιότερο άκρο της Κύπρου, τη χερσόνησο Ακρωτηρίου, εκεί όπου η μία από τις δύο αλυκές του νησιού, μαζί με το Λιβάδι Φασουρίου και τους γύρω υδροβιότοπους, την καθιστούν τον μεγαλύτερο και σημαντικότερο υδροβιότοπο της Κύπρου.
Κατευθυνθήκαμε προς τη χερσόνησο γνωρίζοντας ότι χιλιάδες υδρόβια πουλιά διαχειμάζουν εκεί ή χρησιμοποιούν την περιοχή σαν σταθμό κατά τη μετανάστευση. Αυτός είναι και ο λόγος που κάθε χρόνο η περιοχή προσελκύει εκατοντάδες πτηνοπαρατηρητές από την Κύπρο και το εξωτερικό. Εκείνη τη μέρα προσδοκούσαμε ότι η φωτογραφική μας μηχανή θα συναντούσε κάποια από αυτά τα πτηνά, ειδικά τα Φλαμίνγκο, που επισκέπτονται τον υδροβιότοπο από χώρες βορειότερα της Κύπρου. Πρώτα, όμως, είχαμε προγραμματίσει να επισκεφτούμε το Κυπριακό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Εκπαίδευσης (ΚΥ.Κ.Π.Ε.Ε.), που βρίσκεται στην καρδιά της χερσονήσου, ακριβώς πίσω από το γνωστό μοναστήρι του Αγίου Νικολάου των Γάτων.
Το Κυπριακό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Εκπαίδευσης (ΚΥ.Κ.Π.Ε.Ε.)
Η προσφορά του κέντρου είναι μεγάλη, και αυτό φαίνεται και από τη βράβευσή του με το Παγκύπριο Βραβείο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2010. Ο περιβαλλοντικός εκπαιδευτής του ΚΥ.Κ.Π.Ε.Ε., Στέλιος Μιχαηλίδης, ξεναγώντας μας στις αίθουσες του κέντρου μάς έδωσε πληροφορίες για το έργο που επιτελείται εκεί, όπως και για τη σπουδαιότητα των υγροβιοτόπων της χερσονήσου.
Σύμφωνα με τον κ. Μιχαηλίδη, το ΚΥ.Κ.Π.Ε.Ε. ιδρύθηκε από την Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού πριν από εφτά χρόνια και αποτελεί το πρώτο στο είδος του ανεξάρτητο περιβαλλοντικό κέντρο της Κύπρου. Σκοπός του είναι να συμβάλει στη διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος, υιοθετώντας και προωθώντας στρατηγικές στον τομέα της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, έρευνας και πληροφόρησης. Τα προγράμματα και οι δραστηριότητες του ΚΥ.Κ.Π.Ε.Ε. απευθύνονται σε όλους τους επισκέπτες της περιοχής, και ιδιαίτερα στους μαθητές των σχολείων, που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν την οικολογική αξία των φυσικών οικοσυστημάτων της Κύπρου, με έμφαση στα οικοσυστήματα της χερσονήσου του Ακρωτηρίου, τους κινδύνους που διατρέχουν και την ανάγκη για διατήρησή τους για τις μελλοντικές γενεές, δίνοντας τους τη δυνατότητα για μια πιο βιωματική εκπαιδευτική προσέγγιση. Παράλληλα, όπως επισημαίνει ο κ. Μιχαηλίδης, από το ΚΥ.Κ.Π.Ε.Ε. ενθαρρύνεται και η συνεργασία με ερευνητές και νέους επιστήμονες, με στόχο την προώθηση της περιβαλλοντικής έρευνας στην Κύπρο.
Η Αλυκή – το κύριο φυσιογραφικό χαρακτηριστικό της χερσονήσου
μας λέει ο κ. Μιχαηλίδης. Πρόκειται για μία τεράστια υφάλμυρη έως αλμυρή λιμνοθάλασσα, έκτασης σχεδόν εννέα και μισού τετραγωνικών χιλιομέτρων, που βρίσκεται στο κέντρο της χερσονήσου και σχεδόν τρία μέτρα κάτω από το επίπεδο της θάλασσας. Η βάση της παραγωγικότητας της αλυκής είναι μια μικρή γαρίδα, η Brachinella spinosa, που τρέφεται με φύκη. Σύμφωνα με τον εκπαιδευτή του ΚΥ.Κ.Π.Ε.Ε., οι γαρίδες αυτές είναι η βασική τροφή των Φλαμίγκο.
Η λιμνοθάλασσα δημιουργήθηκε πριν από δύο χιλιάδες χρόνια, κατά τη ρωμαϊκή εποχή, με την ολοκλήρωση ενός φαινομένου που οι επιστήμονες το αποκαλούν . Σύμφωνα με το συγκεκριμένο φαινόμενο, δελταϊκές και θαλάσσιες προσχώσεις στις εκβολές των ποταμών Κούρη και Γαρύλλη οδήγησαν στο να ενωθεί με την ξηρά ένα μικρό νησάκι, που υπήρχε νότια, κλέινοντας έτσι στο εσωτερικό του την αλυκή. Μάλιστα πολλοί μεσαιωνικοί χάρτες δείχνουν τη χερσόνησο ημισυμπληρωμένη να επικοινωνεί με τη θάλασσα του Κόλπου της Λεμεσού.
Η Αλυκή Ακρωτηρίου, η Δεσποτική Λίμνη κα οι άλλοι υγροβιότοποι που εντοπίζονται στη χερσόνησο είναι ιδιαίτερα σημαντικοί, αφού έχουν ιδιαίτερη αξία για τα πουλιά, και ιδιαίτερα τα μεταναστευτικά. Όπως διευκρινίζει ο κ. Μιχαηλίδης, έχουν καταγραφεί στη χερσόνησο 70% (260) των πουλιών που συναντώνται στην Κύπρο, περιλαμβανομένων υδρόβιων, αρπακτικών, μεταναστευτικών και πτωματοφάγων.
Πιέσεις προς το φυσικό περιβάλλον της περιοχής
Παρά το γεγονός ότι η σημασία της περιοχής αναγνωρίζεται από διεθνείς οργανισμούς και διεθνείς συμβάσεις, εντούτοις οι κίνδυνοι αλλοίωσης της φυσιογνωμίας της δεν παύουν να υφίστανται. Η εντατική βόσκηση σε ορισμένες περιοχές, η οδήγηση μέσα σε προστατευόμενους φυσικούς οικότοπους, η απόρριψη σκουπιδιών και μπάζων, οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις και δραστηριότητες των βρετανικών βάσεων, όπως και ο ανεξέλεγκτος τουρισμός, είναι μόνο μερικές από τις πιέσεις που δέχεται το φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Οι αρμόδιοι φορείς της πολιτείας, καθώς και οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες θα πρέπει να επικεντρωθούν στην ανάγκη για βιώσιμη διαχείριση του σπουδαιότερου υδροβιότοπου της Κύπρου.
Η χερσόνησος και η παραδοσιακή καλαθοπλεκτική
Το πλούσιο φυσικό περιβάλλον της περιοχής αποτέλεσε για τους ντόπιους πηγή πολύτιμων πόρων για την παραδοσιακή καλαθοπλεκτική. Αυτό μας εξήξησε ο κ. Σπύρος Γιάγκου, από τους παλιούς κάτοικους της κοινότητας Ακρωτηρίου και λειτουργός στο ΚΥ.Κ.Π.Ε.Ε. Παλαιότερα, σχεδόν όλες οι οικογένειες του χωριού του ασχολούνταν παράλληλα με τη γεωργοκτηνοτροφία και με την καλαθοπλεκτική. Κοροκολιοί, τσάντες, ταλάρια και φρουκάλια είναι μόνο μερικά από τα παραδοσιακά αντικείμενα που κατασκευάζονταν από τους ανθρώπους του Ακρωτηρίου. Σήμερα υπάρχουν ακόμη λιγοστοί εναπομείναντες καλαθοπλέκτες.
Το Κυπριακό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Εκπαίδευσης (ΚΥ.Κ.Π.Ε.Ε.)
Δεσποτική Λίμνη, ένας από τους υδροβιότοπους της χερσονήσου
Ο περιβαλλοντικός εκπαιδευτής του ΚΥ.Κ.Π.Ε.Ε., Στέλιος Μιχαηλίδης, μας έδωσε πληροφορίες για το έργο που επιτελείται εκεί, όπως και για τη σπουδαιότητα των υγροβιοτόπων της χερσονήσου.
