«Κίνδυνος να μην υπάρχουν λείψανα το 2017» – Ο Επίτροπος Προεδρίας Φώτης Φωτίου μιλά στην «ΠΑ» για το θέμα των αγνοουμένων
Την επιτακτική ανάγκη η Τουρκία να δώσει δείγματα αναθεώρησης της μέχρι τώρα αρνητικής στάσης της στην επίλυση του προβλήματος των αγνοουμένων μας, υπογραμμίζει ο Επίτροπος Προεδρίας Φώτης Φωτίου, στη συνέντευξή του στην «ΠΑ». Την ίδια ώρα ο Επίτροπος για θέματα αγνοουμένων προειδοποιεί πως λόγω κυρίως της τουρκικής αδιαλλαξίας είναι ορατός ο κίνδυνος να μην υπάρχουν λείψανα το 2017 στο ανθρωπολογικό εργαστήριο. «Είναι τραγικό ότι τα τελευταία δυο χρόνια υπάρχει δραματική μείωση στον αριθμό των λειψάνων Ελληνοκυπρίων που εντοπίζονται κατά τις εκταφές στις κατεχόμενες περιοχές», σημειώνει με προβληματισμό, πληροφορώντας μας πως μέχρι στιγμής, σε διάστημα δέκα χρόνων, έχει ταυτοποιηθεί μόνο το 1/3 των λειψάνων των Ελληνοκυπρίων και Ελλαδιτών αγνοουμένων. Ο κ. Φωτίου σχολιάζει επίσης την παροχή πληροφοριών από τον κόσμο, καθώς και την πρόσφατη απόφαση για να μελετηθούν τα αρχεία της ΟΥΝΦΙΚΥΠ και
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΠΑΥΛΟΣ ΝΕΟΦΥΤΟΥ
κ. Φωτίου, προ μηνών είπατε ότι το 2016 είναι μια χρονιά καθοριστική για τους αγνοουμένους. Όντως είναι;
Θα ήθελα πρώτιστα να τονίσω ότι το θεωρώ απαράδεκτο αλλά και απάνθρωπο να υπάρχουν οικογένειες αγνοουμένων που εξακολουθούν να βιώνουν καθημερινά το μαρτύριο της αβεβαιότητας της τύχης των αγαπημένων τους. Οι οικογένειες της περιόδου 1963-64 για πέραν του μισού αιώνα, ενώ οι οικογένειες των αγνοουμένων της τουρκικής εισβολής για πέραν των 4 δεκαετιών.
Το πρόγραμμα εκταφών και αναγνώρισης λειψάνων της ΔΕΑ άρχισε την περίοδο 2005-2006 και συνεχίζεται. Μέχρι στιγμής, σε διάστημα δέκα χρόνων, έχουν ταυτοποιηθεί λείψανα, μέρος λειψάνων ή μεμονωμένα οστά που αφορούν περίπου μόνο το 1/3 των υποθέσεων των Ελληνοκυπρίων και Ελλαδιτών αγνοουμένων.
Η κατάσταση αυτή δεν μπορεί και δεν πρέπει να συνεχιστεί. Ο χρόνος είναι αδυσώπητος. Οι περισσότεροι γονείς έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο της ζωής τους και αυτοί που έχουν απομείνει, τα παιδιά και οι σύζυγοι, φέρουν τα σημάδια και τα τραύματα που τους προκαλεί καθημερινά η αγωνία και ο εμπαιγμός του ισχυρού.
Είναι τραγικό ότι τα τελευταία δυο χρόνια υπάρχει δραματική μείωση στον αριθμό των λειψάνων Ελληνοκυπρίων που εντοπίζονται κατά τις εκταφές στις κατεχόμενες περιοχές. Ο κίνδυνος να μην υπάρχουν λείψανα το 2017 στο ανθρωπολογικό εργαστήριο είναι ορατός. Επείγει η λήψη μέτρων από πλευράς της ΔΕΑ ώστε να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το πρόγραμμα. Ενόψει και των εξελίξεων, αρνητικών ή θετικών, στις προσπάθειες επίλυσης του πολιτικού προβλήματος, θεωρώ ότι το 2016 θα είναι καθοριστικό για την πορεία των προσπαθειών επίλυσης του προβλήματος. Δεν υπονοώ ότι πρέπει να υπάρχει σύνδεση του πολιτικού με το ανθρωπιστικό πρόβλημα, δυστυχώς όμως, κάποιοι χρησιμοποιούν και χειρίζονται το θέμα των αγνοουμένων αποκλειστικά και μόνο για αποκόμιση πολιτικών οφελών.
Πώς θα μπορούσε κατά τη γνώμη σας η Τουρκία να συνεργαστεί στο θέμα εξακρίβωσης της τύχης των αγνοουμένων;
Θεωρώ ότι το πρόβλημα των αγνοουμένων δεν μπορεί να επιλυθεί χωρίς την αλλαγή στάσης και την ουσιαστική συνεργασία της Τουρκίας. Μέχρι στιγμής η Τουρκία δεν έχει δώσει δείγματα αναθεώρησης της μέχρι τώρα αρνητικής στάσης της. Εκτιμώ ότι όλα καταδεικνύουν πως η Τουρκία επιδιώκει με την πάροδο του χρόνου να κλείσει το θέμα των αγνοουμένων, ειδικά σε περίπτωση που έχουμε αρνητική κατάληξη στις προσπάθειες επίλυσης του πολιτικού προβλήματος. Να μη ξεχνούμε ότι είναι η Τουρκία που δημιούργησε και με απάνθρωπο τρόπο συντηρεί την τραγωδία των Ελληνοκυπρίων αγνοουμένων. Να μην ξεχνούμε επίσης ότι τον αποτελεσματικό και ουσιαστικό έλεγχο για οτιδήποτε στις κατεχόμενες περιοχές τον έχει και τον εξασκεί η κατοχική δύναμη. Εάν πράγματι η Τουρκία αποφασίσει να συνεργαστεί, πεδίο δόξης λαμπρό. Προσωπικά πιστεύω ότι η πρώτη ένδειξη οποιασδήποτε αλλαγής στάσης από πλευράς της θα σηματοδοτηθεί με την εφαρμογή από μέρους της, της απόφασης του ΕΔΑΔ. Είναι επίσης ο τουρκικός στρατός που γνωρίζει για τους μαζικούς τάφους ελληνοκυπρίων που δημιούργησε μετά από περισυλλογές νεκρών από τα πεδία των μαχών. Ο τουρκικός στρατός επίσης ευθύνεται και γνωρίζει για τα σημεία επαναταφής των λειψάνων των Ελληνοκυπρίων αγνοουμένων που σκόπιμα μετακινήθηκαν από τους πρωτογενείς χώρους ταφής. Ας μη ξεχνούμε τις πληροφορίες και τα στοιχεία που υπάρχουν στα αρχεία του τουρκικού στρατού για την τύχη ελληνοκυπρίων αγνοουμένων τόσο στην Κύπρο όσο και στις φυλακές της Τουρκίας όπου μεταφέρθηκαν χιλιάδες αιχμάλωτοι πολέμου. Είναι πασιφανές ότι όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το πρόγραμμα της ΔΕΑ οφείλονται αποκλειστικά μπορώ να πω, στην άρνηση της κατοχικής δύναμης να συνεργαστεί ουσιαστικά και με ειλικρίνεια για επίλυση της ανθρωπιστικής πτυχής του προβλήματος των αγνοουμένων.
Σε ποιο στάδιο βρίσκονται οι προσπάθειες να γίνουν εκταφές μέσα σε στρατιωτικές ζώνες στα κατεχόμενα;
Οι στρατιωτικές ζώνες αποτελούν ακόμα ένα παράδειγμα εμπαιγμού και των απάνθρωπων τακτικισμών που ακολουθεί η κατοχική δύναμη. Για πάρα πολλά χρόνια αρνούταν την παραχώρηση οποιασδήποτε άδειας για εκταφές στις στρατιωτικές ζώνες. Πριν από μερικά χρόνια παραχωρούσε 1-2 άδειες λίγο καιρό πριν την συζήτηση του προβλήματος των αγνοουμένων στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης. Πρόσφατα, πάλι για σκοπούς τακτικής, αποφάσισε να παραχωρήσει άδεια για εκταφές σε 10 σημεία κάθε χρόνο για τα επόμενα τρία χρόνια. Παρά την απόφαση αυτή, τα προβλήματα και οι δυσκολίες παραμένουν. Δεν υπάρχει όπως αντιλαμβάνεστε, απρόσκοπτη πρόσβαση τόσο για εκταφές όσο και για έρευνες εντός των στρατιωτικών ζωνών. Υπάρχει και πληθώρα άλλων περιορισμών. Τα αποτελέσματα από τις εκταφές στις στρατιωτικές ζώνες είναι μέχρι στιγμής απογοητευτικά και οι αρχικές μας εκτιμήσεις έχουν, με ένα τραγικό τρόπο, επαληθευθεί. Για 42 χρόνια δεν είχαμε πρόσβαση ούτε γνώση για το τι γινόταν εντός των στρατιωτικών ζωνών. Παρά την παραχώρηση άδειας για εκταφή ο χώρος προς εκταφή καθορίζεται εκ των προτέρων και είναι περιορισμένος. Δεν γνωρίζουμε και ούτε είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, χωρίς την συνεργασία του τουρκικού στρατού, τους χώρους ταφής εντός των στρατιωτικών ζωνών και ούτε και είμαστε σε θέση να εξακριβώσουμε κατά πόσο έτυχαν επέμβασης και καταστροφής. Τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα όμως μιλούν από μόνα τους.
Ο κόσμος στις δύο κοινότητες ανταποκρίνεται στο θέμα παροχής πληροφοριών;
Η ανταπόκριση του απλού πολίτη, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, στις διάφορες εκκλήσεις για παροχή πληροφοριών, σε κάποιες περιπτώσεις είναι συγκινητική. Δυστυχώς όμως οι περισσότερες πληροφορίες που διαβιβάζονται είναι πληροφορίες εξ ακοής ή διαδόσεις που κυκλοφορούν σε διάφορα χωριά. Ο κόσμος πράγματι θέλει να βοηθήσει. Όμως, δεν είναι αυτός ο κόσμος που ευθύνεται για τις εξαφανίσεις και γνωρίζει τους πραγματικούς χώρους ταφής. Πρέπει να υπάρξει επιτέλους ουσιαστική συνεργασία και βοήθεια από την Τουρκία και από αυτούς που πραγματικά γνωρίζουν στα κατεχόμενα. Οι εξ ακοής πληροφορίες και διαδόσεις που διαβιβάζονται από τον απλό πολίτη οδηγούν τη ΔΕΑ σε άσκοπες και ανεπιτυχείς ανασκαφές. Το γεγονός αυτό αντικατοπτρίζεται και στις στατιστικές που δημοσιεύει στην ιστοσελίδα της. Μόνο σε ένα πολύ μικρό αριθμό χώρων που πραγματοποιούνται ανασκαφές εντοπίζονται οστά. Επομένως είναι επάναγκες, ενόψει και της δραματικής μείωσης των λειψάνων που εντοπίζονται η Τουρκία να υποδείξει τους πραγματικούς χώρους ταφής που τάφηκαν Ελληνοκύπριοι αγνοούμενοι από τα στρατεύματα της.
Έχει ληφθεί απόφαση για να μελετηθούν τα αρχεία της ΟΥΝΦΙΚΥΠ σε σχέση με τη διερεύνηση της τύχης των αγνοουμένων. Σε τι μπορούμε να ελπίζουμε από αυτή την εξέλιξη;
Η Κυβέρνηση και οι υπηρεσίες μας έχουν εντατικοποιήσει τις προσπάθειες για εντοπισμό οποιωνδήποτε πληροφοριών που υπάρχουν σε αρχεία τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό και αφορούν την τύχη αγνοουμένων μας. Προσωπικά, για το θέμα αυτό είχα αρκετές συναντήσεις τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό με αξιωματούχους διεθνών οργανισμών και κυβερνήσεων. Έχουν γίνει επίσης κάποιες ενέργειες στα πλαίσια της ΔΕΑ για εξασφάλιση πληροφοριών από διάφορα αρχεία. Όπως και στο θέμα των στρατιωτικών ζωνών θα διαφανεί στην πορεία κατά πόσο θα υπάρξουν αποτελέσματα. Το κομβικό σημείο και στην περίπτωση αυτή είναι κατά πόσον θα υπάρξει ουσιαστική, ειλικρινής και πραγματική συνεργασία από πλευράς Τουρκίας. Το κλειδί των αρχείων που υπάρχουν οι πραγματικές πληροφορίες είναι στα χέρια της κατοχικής δύναμης.
Πώς αντιμετωπίζονται περιπτώσεις της δεκαετίας του 90, όταν δόθηκαν λανθασμένα οστά σε συγγενείς αγνοουμένων της Ελλάδας;
Το πρόγραμμα της Κυπριακής Δημοκρατίας άρχισε το 1999, όταν λήφθηκαν οι αναγκαίες πολιτικές και ανθρωπιστικές αποφάσεις για να δοθούν απαντήσεις έστω και σε μικρό αριθμό οικογενειών, από εκταφές που πραγματοποιήθηκαν σε χώρους που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η απόφαση αυτή λήφθηκε λόγω της άρνησης της τουρκικής πλευράς και της στασιμότητας που επικρατούσε τότε στα πλαίσια της ΔΕΑ. Η Κυβέρνηση είχε αποφασίσει μονομερείς εκταφές από συγκεκριμένους χώρους στις ελεύθερες περιοχές που είχε ταφεί, στις δύσκολες μέρες του 1974, αριθμός συμπατριωτών μας, ως άγνωστοι. Είναι γεγονός ότι τις δύσκολες εκείνες μέρες έγιναν λάθη και παραλείψεις, δικαιολογημένα ή μη. Δυστυχώς το κόστος για τα λάθη αυτά το επωμίστηκαν οι οικογένειες που αναζητούσαν τους δικούς τους. Οι εκταφές έγιναν με στόχο να δοθούν απαντήσεις στις οικογένειες, εκεί που μπορούσαμε να τις εξασφαλίσουμε με δικές μας ενέργειες και πρωτοβουλίες.
Όταν έγιναν οι πρώτες εκταφές εντοπίστηκαν πολλά άλλα λάθη και παραλείψεις που ακολούθησαν τις άτακτες και ανορθόδοξες ταφές που έγιναν στα κοιμητήρια Λακατάμιας και Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Για παράδειγμα, την περίοδο 1979-81, πραγματοποιήθηκαν με μη επιστημονικό τρόπο εκταφές λειψάνων από χώρους που έφεραν την ένδειξη ότι είχαν ταφεί Ελλαδίτες αδελφοί μας ως επώνυμοι ή άγνωστοι. Τα λείψανα που είχαν εκταφεί δόθηκαν σε οικογένειες στην Ελλάδα ως ανήκοντα στα αγαπημένα τους πρόσωπα. Στην πορεία του προγράμματος διαπιστώθηκε ότι στις οικογένειες αυτές δόθηκαν λανθασμένα λείψανα. Καταβλήθηκαν τεράστιες προσπάθειες για εξασφάλιση γενετικών δειγμάτων από τις οικογένειες αυτές στην Ελλάδα και για να συναινέσουν να επιστρέψουν τα λείψανα στην Κύπρο για επιστημονικές εξετάσεις. Έχουμε σχεδόν ολοκληρώσει αυτήν την προσπάθεια. Υπολείπεται η επιστροφή στην Κύπρο μόνο ενός μικρού αριθμού λειψάνων που κατέχουν οικογένειες στην Ελλάδα. Οι προσπάθειές μας συνεχίζονται. Είναι ένα τραγικό κεφάλαιο, ένα κεφάλαιο που προκαλεί επιπρόσθετο πόνο στις δοκιμαζόμενες οικογένειες, οι οποίες πληροφορούνται μετά από τόσα χρόνια ότι κατείχαν και μνημόνευαν λάθος λείψανα. Παρά την πικρία και τον πόνο οι οικογένειες αυτές μας έχουν δώσει μαθήματα ανθρωπιάς και μεγαλοψυχίας και εκφράζω την απεριόριστη εκτίμηση, σεβασμό και ευγνωμοσύνη μας.
Όπως ανάφερα και προηγουμένως έγιναν λάθη. Έστω και τώρα έχουμε υποχρέωση και ευθύνη ως πολιτεία και ως κοινωνία, εκεί που μπορούμε να διορθώσουμε αυτά τα λάθη και αυτό κάνουμε. Όμως ο χρόνος δεν μπορεί να γυρίσει πίσω ούτε και οι προσπάθειές μας αποτελούν βάλσαμο στις πληγές που έχουν προκληθεί στις οικογένειες των συμπατριωτών μας. Με όλη την ειλικρίνεια και σεβασμό, σ’ αυτούς που έχουν υποφέρει και τους προκαλέσαμε τόσο πόνο από τα λάθη, τις παραλείψεις ή ακόμα και την απραξία μας, έχω εκφράσει επανειλημμένα και εκφράζω και τώρα την μεγάλη μας συγνώμη.
