Εξερευνώντας τον πλούτο της ζωής
Συνέντευξη με το Χριστόδουλο Μακρή, ερευνητή και μελετητή της κυπριακής βιοποικιλότητας
Συνέντευξη στον Παύλο Νεοφύτου
Για όσους ασχολούνται με την έρευνα και μελέτη της κυπριακής βιοποικιλότητας, ντόπιους και ξένους, ο Χριστόδουλος Μακρής δεν χρειάζεται συστάσεις. Οι περισσότεροι από αυτούς – αν όχι όλοι – πολλές φορές επιδίωξαν να περπατήσουν μαζί του σε βουνά και πεδιάδες, προκειμένου να τους δείξει ένα σπάνιο φυτό ή έντομο, ερχόμενοι συγχρόνως σε επαφή με τις γνώσεις και την εμπειρία του. Η προσφορά του στην καταγραφή και επικαιροποίηση της υπάρχουσας γνώσης γύρω από τη χλωρίδα και πανίδα του νησιού είναι μεγάλη. Οι κατά καιρούς επιστημονικές δημοσιεύσεις, η συμμετοχή στη συγγραφή του Κόκκινου Βιβλίου της Κυπριακής χλωρίδας και το προσωπικό βιβλίο ΟΙ ΠΕΤΑΛΟΥΔΕΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ, συνιστούν τρανά σημεία του συνολικού του έργου.
Ιδιώτης ερευνητής και μελετητής της κυπριακής βιοποικιλότητας, αρχιτέκτονας στο επάγγελμα, στα εικοσιπέντε χρόνια μελέτης της κυπριακής φύσης εντόπισε περισσότερα από είκοσι είδη φυτών και δεκάδες έντομα τα οποία ενώ ήταν γνωστά από τις γύρω χώρες δεν είχαν ποτέ εντοπιστεί και καταγραφεί στην Κύπρο. Ακόμα είχε την τύχη και τη χαρά να εντοπίσει ένα είδος άγριας αγκινάρας και δέκα είδη εντόμων τα οποία ήταν εντελώς άγνωστα στην Επιστήμη. Πέντε έντομα και η νέα αγκινάρα περιγράφηκαν από άλλους επιστήμονες, οι οποίοι έδωσαν στα νέα είδη το όνομα ”Μακρής”.
Τι σημαίνει ο όρος βιοποικιλότητα ;
Ο όρος βιοποικιλότητα εκφράζει πρώτα από όλα την ποικιλία σε είδη ζωντανών οργανισμών. Σε ήδη δηλαδή ζώων και φυτών. Εκφράζει επίσης την ποικιλία των διαφόρων οικοσυστημάτων στα οποία ζουν οι ζωντανοί οργανισμοί και στα οποία αναπτύσσουν σχέσεις αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης. Εκφράζει ακόμα και την ποικιλότητα των γονιδιομάτων από τα οποία αποτελείται κάθε ξεχωριστός ζωντανός οργανισμός. Με λίγα λόγια η βιοποικιλότητα εκφράζει τον πλούτο της ζωής.
Πόσο σημαντική είναι η βιοποικιλότητα της Κύπρου;
Η βιοποικοιλότητα της Κύπρου είναι τμήμα της Μεσογειακής Βιοποικιλότητας η οποία είναι από τις πιο πλούσιες στον κόσμο. Η Μεσόγειος αποτελεί ένα από τα λεγόμενα παγκόσμια «Θερμά Σημεία Βιοποικιλότητας (Hodspots)» όπου σε μικρή έκταση συγκεντρώνεται ένας μεγάλος αριθμός ειδών τα περισσότερα από τα οποία είναι ενδημικά. Η Κύπρος λόγω της γεωγραφικής της θέσης σε σχετικά μικρή απόσταση από τρεις διαφορετικές ηπείρους παρουσιάζει μια πολύ ενδιαφέρουσα βιοποικιλότητα όπου τα μεσογειακά είδη συνυπάρχουν με πολλά ασιατικά, ευρωπαϊκά αλλά και αφρικανικά είδη. Λόγω μάλιστα του νησιώτικου της χαρακτήρα και της μακρόχρονης απομόνωσης πολλά είδη έχουν διαφοροποιηθεί δημιουργώντας ένα μεγάλο αριθμό ενδημικών ειδών. Υπολογίζεται ότι περίπου 7-10% των ειδών χλώρίδας και πανίδας της Κύπρου είναι ενδημικά. Υπάρχουν δηλαδή μόνο στην Κύπρο και πουθενά αλλού στον κόσμο.
Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την έρευνα της βιοποικιλότητας της Κύπρου;
Από την παιδική μου ηλικία είχα ιδιαίτερη αγάπη και ενδιαφέρον για τα ζώα και τα φυτά. Με συνάρπαζαν ιδιαίτερα τα βιβλία με φωτογραφίες που έδειχναν από κοντά ζώα, ιδιαίτερα πουλιά και έντομα. Όνειρο μου ήταν να μπορώ και εγώ μια μέρα να φωτογραφίζω και να βλέπω από κοντά τα ζώα και τα φυτά. Όταν τέλειωσα τις σπουδές μου έκανα το όνειρο μου πραγματικότητα. Αγόρασα μια καλή φωτογραφική, κατάλληλους φακούς και άρχισα να εξερευνώ και να φωτογραφίζω την Κυπριακή φύση. Προσπαθώντας να αναγνωρίσω τα είδη που φωτογράφισα άρχισα σιγά, σιγά να δημιουργώ ένα αρχείο με πληροφορίες και φωτογραφίες για τα περισσότερα είδη χλωρίδας και πανίδας της Κύπρου.
Πόσο δύσκολο είναι να αναγνωρίσει κάποιος τα είδη φυτών και ζώων της Κύπρου;
Υπάρχουν κάποια είδη ζώων και φυτών που είναι πολύ γνωστά και εύκολα στην αναγνώριση τους. Για παράδειγμα όλοι μπορούν να αναγνωρίσουν το αγρινό, την πέρδικα ή την ελιά. Για να αναγνωρίσεις όμως τα περισσότερα από τα θηλαστικά, τα πουλιά, τα ερπετά, και τα φυτά της Κύπρου είναι αρκετά δύσκολο, όχι όμως ακατόρθωτο. Επειδή σήμερα υπάρχουν πολλά σχετικά βιβλία, οδηγοί αναγνώρισης και πολλές φωτογραφίες και πληροφορίες στο διαδίχτυο μπορεί κάποιος με λίγη προσπάθεια και εμπειρία να τα καταφέρει. Τα πράγματα όμως γίνονται πολύ δύσκολα όταν προσπαθείς να αναγνωρίσεις ασπόνδυλα ζώα όπως τα έντομα, τις αράχνες, τα σαλιγκάρια ή άλλες ομάδες ζωντανών οργανισμών όπως τους μύκητες ή τις λειχήνες. Πολλοί μάλιστα από αυτούς τους οργανισμούς δεν μπορούν να αναγνωριστούν μόνο από φωτογραφίες. Για να μπορέσεις να τους αναγνωρίσεις χρειάζεσαι δείγματα από αυτούς τους οργανισμούς, ειδικές γνώσεις και ειδικό εξοπλισμό. Για το λόγο αυτό από το 1998 ξεκίνησα τη δημιουργία μια εντομολογικής συλλογής η οποία περιλαμβάνει ένα μεγάλο αριθμό δειγμάτων από τα είδη εντόμων της Κύπρου. Πολλά από αυτά έχουν αναγνωριστεί με την βοήθεια επιστημόνων από το εξωτερικό.
Anthaxia paphia, νέο είδος κολεοπτέρου που ανακάλυψε και ονόμασε ο Χριστόδουλος Μακρής το 2002.
Έχετε ανακαλύψει κάποια άγνωστα είδη ή άλλα είδη τα οποία να είναι πολύ σημαντικά για την Κύπρο;
Στα εικοσιπέντε χρόνια μελέτης της κυπριακής φύσης εντόπισα περισσότερα από είκοσι είδη φυτών και δεκάδες έντομα τα οποία ενώ ήταν γνωστά από τις γύρω χώρες δεν είχαν ποτέ εντοπιστεί και καταγραφεί στην Κύπρο. Είχα ακόμα την τύχη και τη χαρά να εντοπίσω ένα είδος άγριας αγκινάρας και δέκα είδη εντόμων τα οποία ήταν εντελώς άγνωστα στην επιστήμη. Είχα μάλιστα την τιμή να είμαι συνεργάτης συγγραφέας στην επιστημονική δημοσίευση για την περιγραφή των πέντε νέων εντόμων. Τα άλλα πέντε έντομα και η νέα αγκινάρα περιγράφηκαν από άλλους επιστήμονες οι οποίοι έδωσαν στα νέα είδη το όνομά μου.
Αν σας ρωτούσε κάποιος γιατί χρειάζεται να ψάχνουμε για νέα φυτά και έντομα τι θα του απαντούσατε;
Εγώ προσωπικά δεν ψάχνω για νέα φυτά ή έντομα επειδή «χρειάζεται». Το κάνω επειδή για μένα είναι μια ευχάριστη και διασκεδαστική δραστηριότητα. Αυτού του είδους οι δραστηριότητες και ιδιαίτερα η πτηνοπαρατήρηση, η παρατήρηση φυτών καθώς και η παρατήρηση πεταλούδων έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια πολύ δημοφιλείς ιδιαίτερα στην Ευρώπη. Παρά πολλοί τουρίστες επισκέπτονται κάθε χρόνο τις πλούσιες σε βιοποικιλότητα χώρες για να θαυμάσουν και να φωτογραφίσουν είδη της χλωρίδας και της πανίδας. Αρά η μελέτη και η ανάδειξη της βιοποικιλότητας της Κύπρου μπορεί να συμβάλει και στην προσέλκυση εναλλακτικού τουρισμού ιδιαίτερα χειμερινού και ανοιξιάτικου που τόσο πολύ έχει ανάγκη η Κύπρος σήμερα. Πέρα από τη ψυχαγωγία που προσφέρουν αυτές οι δραστηριότητες συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό και στην αύξηση των γνώσεων μας για τα διάφορα είδη. Οι γνώσεις αυτές είναι η βάση πάνω στην οποία θα στηριχτεί κάθε προσπάθεια για την προστασία τους. Για να μπορέσουμε να προστατεύσουμε ένα είδος πρέπει πρώτα από όλα να ξέρουμε ότι το έχουμε και να ξέρουμε πού το βρίσκουμε και πόσο σπάνιο είναι.
Glaucophyche paphos, ενδημική πεταλούδα της Κύπρου.
Ophrys kotschyi, ενδημική ορχιδέα της Κύπρου.